بت‏پرستى‏

بت تندیسى است که بت‏پرستان به اشکال گوناگون مانند انسان، حیوان و ترکیبى از آن دو «3» از موادى مانند زر، سیم، سنگ، چوب، عاج و غیر آن «4» مى‏ساختند و به عنوان نمادى از معبود و ملجأ «5» غایب و جانشین خداوند و مساوى با او در                    

همه شئون «1» یا در عرض «2» او آن را مى‏پرستیدند و از او حاجت مى‏خواستند. در اصطلاح قرآن به پرستش هر موجود مادى یا غیر مادى «3» و حقیقى یا اعتبارى که انسانها معتقد «4» به تفویض شأنى از شئون یا نوعى از انواع هستى به آن باشند و براى تقرب به خداوند متعالى یا به جاى او به جهت عدم امکان پرستش خداى نامحدود «5»، آن را بپرستند بت‏پرستى گفته مى‏شود که شامل پرستش انواع بتها نظیر مجسمه، تصویر و نماد خورشید، ماه، ستاره، فرشته «6»، جن، انسان، حیوان، گیاهان و سایر موجودات طبیعى «7» مى‏شود؛ همچنین به پرستش هرچه غیر خداست که انسان را از توجه به خدا باز مى‏دارد بت‏پرستى اطلاق شده است. «8» باید توجه داشت حقیقت پرستش بدون اعتقاد به استقلال معبود در برابر خدا گرچه اندکى از استقلال، محقق نمى‏شود. «9»

در بیش از 30 آیه از آیات قرآن درباره نامها- عام و خاص- و اوصاف بتها سخن گفته شده است. «10»

واژه‏هایى که در قرآن بر بتها اطلاق شده عبارت است از:

  . «صَنَم» و آن مجسمه‏اى است که از نقره یا مس ریخته یا از چوب تراشیده شده باشد «11» و براى تقرب به خدا پرستش شود و در ظاهر یا عنوانْ بزرگ به نظر آید. «12» بعضى از حکیمان گفته‏اند: به هر چیزى که انسان را از توجه به خدا باز دارد و به خود مشغول سازد صنم گفته مى‏شود. «13» برخى گفته‏اند: صنم عبارت است از آنچه غیر خدا پرستش شود «14»، با عبادت ظاهرى یا باطنى، با توجه قلب به سوى آن شى‏ء و تواضع و فروتنى در برابر آن و اعتقاد به تأثیر آن در دنیا و آخرت. «15»

این واژه 5 بار به صورت جمع (اصنام) در قرآن آمده است.

2. «وَثَن» و آن به معناى سنگى است که آن را مى‏تراشیدند و پرستش مى‏کردند «16» و بر بتهاى‏                  

کوچک و پست «1» و نیز به عکس و تصاویر و شکلهاى ترسیم شده اطلاق شده «2» و در قرآن سه بار به صورت جمع آمده است.

3. «نُصُب» که به قطعه سنگهاى زیبا، بى‏شکل و بى‏نامى که در اطراف کعبه یا جاهاى دیگر نصب مى‏کردند و در نزد آن تقرب مى‏جستند و گاهى بر گرد آن طواف و روى آن قربانى کرده، خون بر آن مى‏مالیدند، گفته شده است. «3»

4. «بعل»؛ برخى آن را نام بتى خاص دانسته‏اند؛ ولى راغب مى‏گوید: بعل هر موجودى است که دست برتر و قدرت بالاترى داشته باشد، به همین جهت به شوهر بعل گفته مى‏شود و عرب بر بت، از آن رو که اعتقاد داشتند قدرت برتر است بعل اطلاق مى‏کردند. «4»

5. «وَدّ»، «سُواع»، «یَغوث»، «نَسْر» و «یَعوق» که نام 5 مرد صالح یا نامهاى 5 فرزند آدم علیه السلام است که مجسمه آنها ساخته شده، یا نام بتهایى که در عصر خود نوح ساخته شده و مورد پرستش بوده است و بعد عربها نیز به پرستش آنها روى آوردند. «5»

6. «لات»، «عُزّى‏» و «مَنات»؛ اینها بتهاى سه‏گانه عرب و در نظرشان از جایگاه ویژه‏اى برخوردار بودند. «6» لات به صورت انسان «7» و عُزّى‏ به صورت گیاه بود «8» و هر دو بت در مسجد الحرام قرار داشت. «9» منات که از کهن‏ترین بتهاى عرب به شمار مى‏آمده بزرگ‏ترین بت بوده و بیشترین پرستش کنندگان را داشته است. «10»

7. برخى «جبت» و «طاغوت» را نیز بتانى شمرده‏اند «11» که نام آنها در قرآن آمده؛ اما با توجه به اطلاق و عمومیت معناى این دو واژه، که درباره هر معبودى غیر خدا به کار رفته «12» بر مطلق بت و معبود دروغین «13» و بر هر متکبر متظاهر بى‏حقیقت «14» اطلاق مى‏شود.

همچنین از واژه‏هایى چون آلهه، تماثیل (جمع تمثال به معناى تصویر و مجسمه که عکسهاى روى پرده را نیز شامل مى‏شود) اولیاء، انداد، ماتنحتون (آنچه مى‏تراشید)، شرکاء، شفعاء، شهداء و ارباب که به اوصاف بتها- اعم از واقعى و ادعایى- اشاره دارند نیز معناى بت‏  اراده شده است. «1» گفتنى است که آیات مربوط به شرک که بیشتر درباره بت‏پرستان ساکن شبه جزیره عربستان است «2» نیز به بحث ارتباط مى‏یابند. «3»